Sarajewo – stolica Bośni i Hercegowiny, 28 czerwca 1914 roku, niedziela.
Wizytujący odbywające się w Bośni główne manewry wojskowe cesarstwa następca austro-węgierskiego tronu i jednocześnie generalny inspektor sił zbrojnych arcyksiążę Franciszek Ferdynand, po wzięciu udziału o godz. 9:00 we Mszy Świętej odprawionej w hotelu „Bosna” w dzielnicy Ilidža w związku z przypadającą na ten dzień 14. rocznicą ślubu, o godz. 9:42 wyrusza pociągiem wraz z małżonką Zofią do oddalonego o 10 km centrum Sarajewa. Wjazd arcyksięcia do miasta odbywa się według uroczystego programu, miejscowa ludność tłumnie gromadzi się na trasie przejazdu kolumny, podanej do wiadomości publicznej kilka dni wcześniej. Na dworcu miejskim, na którym zjawiają się o godzinie 10:07 czeka już na nich kolumna sześciu aut, w tym ciemno zielona limuzyna marki Gräf & Stift ze składanym dachem przeznaczona dla wizytującej pary. W limuzynie oprócz arcyksięcia i jego żony jadą także szofer Leopold Lojka, szef straży przybocznej hrabia Franz von Harrach oraz wojskowy gubernator Bośni i Hercegowiny generał Oskar Potiorek. W czasie przejazdu kolumny w kierunku ratusza około godz. 10:26 na wysokości Mostu Ćumurija, granat ręczny w jej kierunku rzuca pierwszy z zamachowców – bośniacki Serb – Vaso Čubrilović. Granat jednak odbija się od płóciennego dachu samochodu, zaś eksplodując rani pasażerów następnego pojazdu, policjanta i osoby z tłumu. Pomimo tych utrudnień para książęca przybywa do ratusza około godziny 10:30. Po trwającej około 10 minut uroczystości powitalnej Franciszek Ferdynand wraz z żoną opuszcza ratusz z zamiarem odwiedzin w szpitalu rannego policjanta. Z uwagi na ryzyko ochrona decyduje się, aby zmienić trasę przejazdu. W czasie przemieszczania się kolumny kolejny zamachowiec – Trifko Grabež nie podejmuje próby z uwagi na brak dogodnych warunków. Na skrzyżowaniu na wysokości Mostu Łacińskiego, nie poinformowany o zmianie planu przejazdu (według którego miał skręcić w prawo) kierowca zatrzymuje auto na rozkaz szefa ochrony i zaczyna zawracać.
Fot. 1 Róg obecnych ulic Obala Kulina bana i Zelenih beretki wraz z Mostem Łacińskim na rzece Miljacka – Sarajewo – miejsce zamachu.
W tym czasie, około godz. 10:50 dwa śmiertelne strzały w kierunku pary książęcej oddaje z pistoletu Browning M1910 kalibru 7,65 mm o numerze seryjnym 19074 trzeci z zamachowców – Gavrilo Princip. Pierwszy pocisk trafia małżonkę arcyksięcia w podbrzusze, drugi zaś Franciszka Ferdynanda w szyję powodując uszkodzenie tchawicy i tętnicy szyjnej. Oboje giną. Zamachowiec podejmuje dwie próby odebrania sobie życia. Podczas pierwszej broń wytrąca mu jednak detektyw Anto Velić, zaś podczas drugiej zwietrzała trucizna zawierająca cyjanek nie działa i zostaje natychmiast przez niego zwymiotowana. 
Fot. 2 Miejsce, w którym stał Gavrilo Princip oddając strzały w kierunku pary książęcej – Sarajewo – obecna ulica Zelenih beretki (na wprost Most Łaciński).
Wydarzenia w Sarajewie sprawiły, że miesiąc później wypadki na świecie potoczyły się już lawinowo. 28 lipca 1914 roku Austro-Węgry po odrzuceniu przez Serbię ultimatum wypowiedziały jej wojnę. Rosja wyraziła chęć obrony Serbii. 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a dwa dni później Francji. Po inwazji Niemiec 3 sierpnia na Belgię i odrzuceniu przez nie brytyjskiego ultimatum, w stanie wojny z Niemcami od 4 sierpnia znalazła się Wielka Brytania, zaś 6 sierpnia wojnę Rosji wypowiedziały Austro-Węgry.
Rozpoczęła się Wielka Wojna, w której naprzeciwko siebie stanęły państwa Ententy tj. Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Stany Zjednoczone (od 1917 roku) i Włochy (od 1915 roku) oraz państwa centralne tj. Austro-Węgry oraz Niemcy przy wsparciu Bułgarii i Imperium Osmańskiego. Trwając cztery kolejne lata pochłonie ona około 41 milionów ofiar wojskowych i cywilnych, w tym 18 milionów ofiar śmiertelnych, a 23 miliony odniesie rany. Powołanych pod broń zostanie 65 mln żołnierzy. Około 9-11 milionów z nich zginie na polu walki, w wyniku odniesionych ran lub panujących epidemii. Największe straty poniesie armia austro-węgierska, bo około 90% zmobilizowanych.
Wielka Wojna była największym konfliktem zbrojnym w Europie od czasów wojen napoleońskich. Stała się końcem pewnej epoki i przyspieszyła wiele zmian społecznych, politycznych i gospodarczych w XX w. Doprowadzając do kresu istnienie trzech mocarstw: Cesarstwa Niemieckiego, Austro-Węgier i Cesarstwa Rosyjskiego stworzyła warunki do powstania wielu państw narodowych na terenie Europy Środkowej i Południowej, w tym niepodległej Polski.
Przed Wami cykl podzielonych na kilka części publikacji, w których poznacie historię haczowian walczących w Powstaniu Styczniowym, wcielonych na mocy obowiązku mobilizacyjnego do armii austro-węgierskiej i walczacych na frontach Wielkiej Wojny. Będziecie mogli obejrzeć liczne korespondencje przysyłane z frontu przez żołnierzy do swoich rodzinnych domów. Poznacie zarys działań wojennych na terenie samego Haczowa oraz późniejsze wielkie zasługi haczowian w walkach o niepodległą Polskę w wojnach 1918-1921: polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Poznacie wreszcie historię i szlak bojowy legendarnej elitarnej Lotnej Kompanii Szturmowej 4 Dywizji Piechoty por. Stanisława Maczka, której trzon stanowiło wielu haczowian.
Autor: Witold Błaż
Wszelkie kopiowanie i wykorzystywanie treści publikacji bez zgody autora zabronione.